پدافند غیرعامل و بیوتروریسم در آبزی پروری
نویسنده : هادی قنبری طرقبه(ورودی ۱۳۹۴ علوم و مهندسی آب)
چکیده : پدافند غیرعامل مجموعه اقداماتی است که موجب افزایش بازدارندگی، رفع یا کاهش آسیب‌پذیری، تداوم فعالیت‌های ضروری، محافظت از زیرساخت‌های بنیادی، ارتقای پایداری، تداوم و افزایش امنیت ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدات می‌گردد. به عبارت دیگر، مجموعه اقداماتی است که مستلزم به کارگیری جنگ‌افزار و تسلحیات نبوده و ضمن توسعه و ارتقای ظرفیت‌های دفاعی با کاهش آسیب‌پذیری و افزایش توان بازدارندگی موجب رشد ظرفیت مدیریت در کشور در شرایط بحرانی ناشی از تهدیدات عمدی دشمن می‌شود و تردید در میل تهاجمی دشمن ایجاد می‌نماید.
هرچه از اهمیت پدافند و کاربرد آن در ضروریات زندگی بحث کنیم، باز هم کافی نیست؛ امری که شاید کمتر مورد توجه مسئولان و برنامه‌ریزان قرار گرفته است. پدافند غیرعامل مجموعه اقداماتی است که موجب افزایش بازدارندگی، رفع یا کاهش آسیب‌پذیری، تداوم فعالیت‌های ضروری، محافظت از زیرساخت‌های بنیادی، ارتقای پایداری، تداوم و افزایش امنیت ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدات می‌گردد. به عبارت دیگر، مجموعه اقداماتی است که مستلزم به کارگیری جنگ‌افزار و تسلحیات نبوده و ضمن توسعه و ارتقای ظرفیت‌های دفاعی با کاهش آسیب‌پذیری و افزایش توان بازدارندگی موجب رشد ظرفیت مدیریت در کشور در شرایط بحرانی ناشی از تهدیدات عمدی دشمن می‌شود و تردید در میل تهاجمی دشمن ایجاد می‌نماید.
تهدیدات زیست‌محیطی و پدافند زیستی
امروزه بسیاری از تهدیدات مطرح علیه جوامع بشری از مسائل زیست‌محیطی سرچشمه می‌گیرند. این تهدیدات هرچند ظاهری غیرامنیتی داشته و صرفا تهدیداتی طبیعی جلوه می‌نمایند، اما در عمل امنیت جامعه و در نتیجه امنیت ملی کشورهای محل وضوع را تحت تأثیر قرار داده و گاهی آثار و تبعات بسیار بیشتر و چشم‌گیرتر از جنگ‌ها به همراه می‌آورند. یکی از تهدیدات زیست‌محیطی بحث بیوتروریسم و تأثیر آن بر امنیت ملی کشور است. تهدیدات سلاح‌های کشتار جمعی، به خصوص عوامل شیمیایی، بیولوژیک و هسته‌ای به عنوان تهدیدی در عرصه جنگ ناهم‌تراز، تهدیدی جدی و قابل تأمل است. اگر نمی‌خواهیم غافل‌گیر شویم، باید لحظه به لحظه آگاه باشیم که توسعه‌دهندگان این سلاح‌ها در دنیا چه می‌کنند، بر چه برنامه‌ها و پروژه‌هایی تمرکز داشته، چه ایده‌ها و نقشه‌هایی برای آینده در سر دارند و چه استراتژی‌هایی را در این زمینه اندیشیده‌اند. حملاتی که با استفاده از عوامل بیولوژیکی انجام می‌گیرد به احتمال زیاد دارای اثرات فوری نیست و تأثیر به مرور بر ارگانیسم ظاهر می‌شود.
تروریسم در قرن 21 رویکردهای نوین و بسیار گوناگونی به خود گرفته است. بنابراین پرداختن به بیوتروریسم نوین نه تنها اتلاف وقت نبوده؛ بلکه به طور جدی می‌تواند به حوزه‌های اقتصاد، سیاست، صنعت، بهداشت و فرهنگ کمک نماید و توانمندی کشور را در این حوزه‌ها چند برابر و آسیب‌ها را خنثی نماید. در پدافند زیستی ارزش‌های قابل بحثی وجود دارد که مهم‌ترین آن صیانت از سرمایه انسانی می‌باشد، دومین سیاست این است که وضع موجود در راستای سند تعیین‌شده ساماندهی شود. از جمله دیگر سیاست‌های اجرایی، تأکید بر خودکفایی تشخیص، در اولویت قرار گرفتن حوزه‌های زیستی مشتکر انسان، دام، طیور و آبزیان، فعال‌سازی و تقویت استان‌های پر خطر، ساماندهی و سازمان‌دهی شبکه‌ای آزمایشگاه‌ها، فرهنگ‌سازی و آموزش، ارتقای آمادگی پدافند زیستی، تدوین و عملیاتی‌سازی پدافند زیستی، ایجاد بانک اطلاعاتی، حمایت از صنعت پدافند زیستی در دولت و بخش خصوصی و ساماندهی سامانه رصد، پایش، کنترل تهدید زیستی در مقیاس زیستی و انسانی از جمله مهم‌ترین و مؤثرترین اقدامات تدافعی در این زمینه می‌باشد.
بیوتروریسم و مقابله با آن
به تولید هدفمند یک بیماری خطرناک به منطور ایجاد ترس، زیان‌های اقتصادی و کاهش امنیت مقابله و مبارزه و به طور کلی کاهش امنیت زیستی مخاطبان و افزایش ریسک فاکتورهای مربوطه در زندگی جوامع بشری اطلاق می‌گردد. به مجموعه اقداماتی که منجر به تشخصی نوع بیماری، تعیین درصد شیوع بیماری، شناسایی جغرافیایی کانون‌های بیماری و مقابله با آنا انجام می‌شود پدافند غیرعامل در بیوتروریسم آبزیان اطلاق می‌شود. جنگ بیولوژیک عبارت است از کاربرد عوامل بیولوژیک برای بروز مرگ و میر در انسان و حیوان و یا آسیب‌رساندن به گیاهان، همچنین بیوتروریسم نیز کاربرد غیرقانونی زور و خشونت به وسیله یک فرد یا گروه علیه افراد و یا شخصیت‌های دیگر برای وادار کردن آنها به انجام کاری خاص می‌باشد. روشن است که گزینش عوامل بیولوژیک برای ضربه‌زدن به جانداران اعم از گیاهان، آبزیان، دام و یا انسان‌ها از میان بیمارگرهای طبیعی خودشان صورت می‌گیرد. در واقع بیوتروریسم انتشار عمدی عوامل بیولوژیک است، این عوامل شامل باکتری‌ها، ویروس‌ها و یا سموم‌اند که ممکن است به شکل طبیعی یا به فرم دستکاری شده‌ی انسان باشند. برنامه‌های مقابله با بیوتروریسم باید قبل از وقوع بیوتروریسم شروع شوند و چنانچه برای شروع مقابله منتظر آغاز تهدید باشیم، باید بدانیم که با کمال تأسف کاری از پیش نخواهیم برد. مشخص‌ترین برنامه برای مقابله با حملات بیوتروریسمی طراحی سیستم‌های مراقبت از انواع بیماری‌ها و راه‌اندازی سامانه الکترونیکی اطلاع‌رسانی سریع، دقیق و هوشیار است. کشف سریع و به موقع حمله بیولوژیک و بیوتروریسم و کیفیت آگاهی از وقوع آنها اهمیت بحرانی داشته و در مقابله با این حوادث نقش حیاتی دارد. رکن مهم کنترل بیوتروریسم و پیشگیری از آن، جلب همکاری هوشمندانه‌ی مردم بوده و این مهم بدون آموزش‌های مؤثر ممکن نیست. آموزش مفید به نوبه‌ی خود نیازمند برنامه‌ریزی صحیح است. آموزش‌های عمومی و توجیه مردم نسبت به سلامتی بدن و باور آنها نسبت به دستورالعمل‌های بهداشتی (فردی و عمومی) نقشی مهم و تعیین‌کننده در پیشگیری دارند.
بیوتروریسم در آبزی‌پروری
آبزی‌پروری به معنای پرورش ارگانیسم‌های آبزی است که شامل انواع ماهی‌ها، نرم‌تنان، سخت‌پوستان و گیاهان آبزی می‌شود و هدف اصلی آن افزایش تولیدات و تأمین امنیت غذایی بشر می‌باشد. امنیت غذایی اشاره به تأمین و همیشه در دسترس بودن غذا به ازای هر یک از افراد جامعه داشته، در حالی ایمنی غذایی مفهوم سلامت و بهداشت غذا را در بر می‌گیرد. یکی از دلایل اصلی اهمیت بحث ایمنی غذایی در راستای ایمنی سلامت آبزیان و فرآورده‌های آنهاست که در این میان جلوگیری از پدیده بیوتروریسم نقش مؤثری را ایفا می‌کند. روند فعلی آبزی‌پروری به سمت توسعه و افزایش میزان تجاری‌سازی تولیدات پیش می‌رود؛ در حالی که این بخش از زیرشاخه‌های کشاورزی مانند سایر بخش‌ها دارای مشکلات زیادی از جمله: ورود ناخواسته بیماری‌ها، توسعه و گسترش آنها می‌باشد. صنعت آبزی‌پروری علاوه بر رشد روزافزون خود همراه با عوامل بیماری‌زایی همچون: قارچ‌ها، ویروس‌ها، انگل‌ها، باکتری‌ها و سایر عوامل بیماری‌زای ناشناخته بروز می‌کند. در حال حاضر در بسیاری از کشوهرها بیماری آبزیان از جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی حائز اهمیت است. ظهور بیماری‌های شناخته شده و ناشناخته در نتیجه به هم پیوستن و یکپارچگی عواملی مانند: افزایش انتقال و تجارت مولدین ولاروهای ماهیان زینتی و سایر آبزیان از کشوری به کشور دیگر صورت می‌گیرد. در این میان سوء استفاده از عوامل میکروبی در آلوده‌سازی آب‌ها و انتقال بیماری به آبزیان در تجارت جهانی به منظور حذف رقبای صنعتی و کسب انحاصری تولید یک یا چند گونه‌ی خاص مشکلات عمده‌ای را برای کشورهای واردکننده ایجاد می‌نماید.
از آنجا که اکثر مزارع پرورشی با دریاها ارتباط دارند و امکان سرایت عوامل بیماری‌زا از دریا به ساحل وجود دارد، توجه به امنیت زیستی در سطح جهانی بسیار ضروری است. پیش از آن باید اقدام‌های مربوط به امنیت زیستی را سطح ملی و مزرعه نهادینه کرد و همچنین بر اساس منابع علمی وفنی اولویت‌های ملی آبزی‌پروری را تعیین نمود. برای کاهش گسترده انتقال ویروس‌ها از مولدین، غذا و آب و... باید از اقدام‌های مدیریتی مناسب استفاده کرد و با اتخاذ این سیاست‌ها رعایت امنیت زیستی در صنعت پرورش آبزیان امکان‌پذیر خواهد بود. مراقبت هدفمند و انجام تحقیقات روی یک جمعیت مشخص از آبزیان برای کنترل، شناخت و پیشگیری از یک خاص شامل جمع‌آوری اطلاعات بیماری‌های غیربومی به منظور اطمینان از عدم حضور بیماری خاص صورت می‌گیرد.
منابع:
• آمایش و مکان‌یابی از منظر پدافند غیرعامل؛ علی‌اکبر ستاره، سعید شهرکی، سیدعلی حسینی (بهار 1389)، انتشارات دانشگاه صنعتی مالک اشتر: تهران
• بیوتروریسم سلاح خاموش؛ حمید حمزه‌زاده، تهران، انتشارات سازمان قیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نشر آجا)، چاپ اول (1384)
• بیوتروریسم تهدید زیست‌محیطی نوپدید و راهکارهای پدافند زیستی مقابله با آن، سجاد نجفی، کارشناس ارشد جغرافیای سیاسی از دانشگاه خوارزمی
• پدافند غیرعامل و بیوتروریسم در کشاورزی، سام صفری، زهره یوسفیان، حسین کمالی، اولین کنفرانس ملی راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار در بخش‌های کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست
• Bartley, D.M., Bondad-Reantaso, M.G., Subasinghe, R.P., 2005. Fish health management in marine stoching programmes. Fisheries Res., submitted for publication.
• Bene, C., Macfadayen, G. and Allison, E. H., 2007. Increasing the contribution of small-scale fisheries to poverty alleviation and food security, fisheries and aquaculture technical papers 481. Food and agriculture organization of the United Nations.Rome-Italy. 141 pp.
• Bondad-Reantaso, M.G., McGladdery, S.E., East, I. and Subasinghe, R.p. (Eds.), 2001. Asia Diagnostic Guide to Aquatic Animal Diseases. FAO fish. Tech. Pap. No. 402, Supplement 2. Rome. FAO, 236 pp.
تهدیدات زیست‌محیطی و پدافند زیستی
امروزه بسیاری از تهدیدات مطرح علیه جوامع بشری از مسائل زیست‌محیطی سرچشمه می‌گیرند. این تهدیدات هرچند ظاهری غیرامنیتی داشته و صرفا تهدیداتی طبیعی جلوه می‌نمایند، اما در عمل امنیت جامعه و در نتیجه امنیت ملی کشورهای محل وضوع را تحت تأثیر قرار داده و گاهی آثار و تبعات بسیار بیشتر و چشم‌گیرتر از جنگ‌ها به همراه می‌آورند. یکی از تهدیدات زیست‌محیطی بحث بیوتروریسم و تأثیر آن بر امنیت ملی کشور است. تهدیدات سلاح‌های کشتار جمعی، به خصوص عوامل شیمیایی، بیولوژیک و هسته‌ای به عنوان تهدیدی در عرصه جنگ ناهم‌تراز، تهدیدی جدی و قابل تأمل است. اگر نمی‌خواهیم غافل‌گیر شویم، باید لحظه به لحظه آگاه باشیم که توسعه‌دهندگان این سلاح‌ها در دنیا چه می‌کنند، بر چه برنامه‌ها و پروژه‌هایی تمرکز داشته، چه ایده‌ها و نقشه‌هایی برای آینده در سر دارند و چه استراتژی‌هایی را در این زمینه اندیشیده‌اند. حملاتی که با استفاده از عوامل بیولوژیکی انجام می‌گیرد به احتمال زیاد دارای اثرات فوری نیست و تأثیر به مرور بر ارگانیسم ظاهر می‌شود.
تروریسم در قرن 21 رویکردهای نوین و بسیار گوناگونی به خود گرفته است. بنابراین پرداختن به بیوتروریسم نوین نه تنها اتلاف وقت نبوده؛ بلکه به طور جدی می‌تواند به حوزه‌های اقتصاد، سیاست، صنعت، بهداشت و فرهنگ کمک نماید و توانمندی کشور را در این حوزه‌ها چند برابر و آسیب‌ها را خنثی نماید. در پدافند زیستی ارزش‌های قابل بحثی وجود دارد که مهم‌ترین آن صیانت از سرمایه انسانی می‌باشد، دومین سیاست این است که وضع موجود در راستای سند تعیین‌شده ساماندهی شود. از جمله دیگر سیاست‌های اجرایی، تأکید بر خودکفایی تشخیص، در اولویت قرار گرفتن حوزه‌های زیستی مشتکر انسان، دام، طیور و آبزیان، فعال‌سازی و تقویت استان‌های پر خطر، ساماندهی و سازمان‌دهی شبکه‌ای آزمایشگاه‌ها، فرهنگ‌سازی و آموزش، ارتقای آمادگی پدافند زیستی، تدوین و عملیاتی‌سازی پدافند زیستی، ایجاد بانک اطلاعاتی، حمایت از صنعت پدافند زیستی در دولت و بخش خصوصی و ساماندهی سامانه رصد، پایش، کنترل تهدید زیستی در مقیاس زیستی و انسانی از جمله مهم‌ترین و مؤثرترین اقدامات تدافعی در این زمینه می‌باشد.
بیوتروریسم و مقابله با آن
به تولید هدفمند یک بیماری خطرناک به منطور ایجاد ترس، زیان‌های اقتصادی و کاهش امنیت مقابله و مبارزه و به طور کلی کاهش امنیت زیستی مخاطبان و افزایش ریسک فاکتورهای مربوطه در زندگی جوامع بشری اطلاق می‌گردد. به مجموعه اقداماتی که منجر به تشخصی نوع بیماری، تعیین درصد شیوع بیماری، شناسایی جغرافیایی کانون‌های بیماری و مقابله با آنا انجام می‌شود پدافند غیرعامل در بیوتروریسم آبزیان اطلاق می‌شود. جنگ بیولوژیک عبارت است از کاربرد عوامل بیولوژیک برای بروز مرگ و میر در انسان و حیوان و یا آسیب‌رساندن به گیاهان، همچنین بیوتروریسم نیز کاربرد غیرقانونی زور و خشونت به وسیله یک فرد یا گروه علیه افراد و یا شخصیت‌های دیگر برای وادار کردن آنها به انجام کاری خاص می‌باشد. روشن است که گزینش عوامل بیولوژیک برای ضربه‌زدن به جانداران اعم از گیاهان، آبزیان، دام و یا انسان‌ها از میان بیمارگرهای طبیعی خودشان صورت می‌گیرد. در واقع بیوتروریسم انتشار عمدی عوامل بیولوژیک است، این عوامل شامل باکتری‌ها، ویروس‌ها و یا سموم‌اند که ممکن است به شکل طبیعی یا به فرم دستکاری شده‌ی انسان باشند. برنامه‌های مقابله با بیوتروریسم باید قبل از وقوع بیوتروریسم شروع شوند و چنانچه برای شروع مقابله منتظر آغاز تهدید باشیم، باید بدانیم که با کمال تأسف کاری از پیش نخواهیم برد. مشخص‌ترین برنامه برای مقابله با حملات بیوتروریسمی طراحی سیستم‌های مراقبت از انواع بیماری‌ها و راه‌اندازی سامانه الکترونیکی اطلاع‌رسانی سریع، دقیق و هوشیار است. کشف سریع و به موقع حمله بیولوژیک و بیوتروریسم و کیفیت آگاهی از وقوع آنها اهمیت بحرانی داشته و در مقابله با این حوادث نقش حیاتی دارد. رکن مهم کنترل بیوتروریسم و پیشگیری از آن، جلب همکاری هوشمندانه‌ی مردم بوده و این مهم بدون آموزش‌های مؤثر ممکن نیست. آموزش مفید به نوبه‌ی خود نیازمند برنامه‌ریزی صحیح است. آموزش‌های عمومی و توجیه مردم نسبت به سلامتی بدن و باور آنها نسبت به دستورالعمل‌های بهداشتی (فردی و عمومی) نقشی مهم و تعیین‌کننده در پیشگیری دارند.
بیوتروریسم در آبزی‌پروری
آبزی‌پروری به معنای پرورش ارگانیسم‌های آبزی است که شامل انواع ماهی‌ها، نرم‌تنان، سخت‌پوستان و گیاهان آبزی می‌شود و هدف اصلی آن افزایش تولیدات و تأمین امنیت غذایی بشر می‌باشد. امنیت غذایی اشاره به تأمین و همیشه در دسترس بودن غذا به ازای هر یک از افراد جامعه داشته، در حالی ایمنی غذایی مفهوم سلامت و بهداشت غذا را در بر می‌گیرد. یکی از دلایل اصلی اهمیت بحث ایمنی غذایی در راستای ایمنی سلامت آبزیان و فرآورده‌های آنهاست که در این میان جلوگیری از پدیده بیوتروریسم نقش مؤثری را ایفا می‌کند. روند فعلی آبزی‌پروری به سمت توسعه و افزایش میزان تجاری‌سازی تولیدات پیش می‌رود؛ در حالی که این بخش از زیرشاخه‌های کشاورزی مانند سایر بخش‌ها دارای مشکلات زیادی از جمله: ورود ناخواسته بیماری‌ها، توسعه و گسترش آنها می‌باشد. صنعت آبزی‌پروری علاوه بر رشد روزافزون خود همراه با عوامل بیماری‌زایی همچون: قارچ‌ها، ویروس‌ها، انگل‌ها، باکتری‌ها و سایر عوامل بیماری‌زای ناشناخته بروز می‌کند. در حال حاضر در بسیاری از کشوهرها بیماری آبزیان از جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی حائز اهمیت است. ظهور بیماری‌های شناخته شده و ناشناخته در نتیجه به هم پیوستن و یکپارچگی عواملی مانند: افزایش انتقال و تجارت مولدین ولاروهای ماهیان زینتی و سایر آبزیان از کشوری به کشور دیگر صورت می‌گیرد. در این میان سوء استفاده از عوامل میکروبی در آلوده‌سازی آب‌ها و انتقال بیماری به آبزیان در تجارت جهانی به منظور حذف رقبای صنعتی و کسب انحاصری تولید یک یا چند گونه‌ی خاص مشکلات عمده‌ای را برای کشورهای واردکننده ایجاد می‌نماید.
از آنجا که اکثر مزارع پرورشی با دریاها ارتباط دارند و امکان سرایت عوامل بیماری‌زا از دریا به ساحل وجود دارد، توجه به امنیت زیستی در سطح جهانی بسیار ضروری است. پیش از آن باید اقدام‌های مربوط به امنیت زیستی را سطح ملی و مزرعه نهادینه کرد و همچنین بر اساس منابع علمی وفنی اولویت‌های ملی آبزی‌پروری را تعیین نمود. برای کاهش گسترده انتقال ویروس‌ها از مولدین، غذا و آب و... باید از اقدام‌های مدیریتی مناسب استفاده کرد و با اتخاذ این سیاست‌ها رعایت امنیت زیستی در صنعت پرورش آبزیان امکان‌پذیر خواهد بود. مراقبت هدفمند و انجام تحقیقات روی یک جمعیت مشخص از آبزیان برای کنترل، شناخت و پیشگیری از یک خاص شامل جمع‌آوری اطلاعات بیماری‌های غیربومی به منظور اطمینان از عدم حضور بیماری خاص صورت می‌گیرد.
منابع:
• آمایش و مکان‌یابی از منظر پدافند غیرعامل؛ علی‌اکبر ستاره، سعید شهرکی، سیدعلی حسینی (بهار 1389)، انتشارات دانشگاه صنعتی مالک اشتر: تهران
• بیوتروریسم سلاح خاموش؛ حمید حمزه‌زاده، تهران، انتشارات سازمان قیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نشر آجا)، چاپ اول (1384)
• بیوتروریسم تهدید زیست‌محیطی نوپدید و راهکارهای پدافند زیستی مقابله با آن، سجاد نجفی، کارشناس ارشد جغرافیای سیاسی از دانشگاه خوارزمی
• پدافند غیرعامل و بیوتروریسم در کشاورزی، سام صفری، زهره یوسفیان، حسین کمالی، اولین کنفرانس ملی راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار در بخش‌های کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست
• Bartley, D.M., Bondad-Reantaso, M.G., Subasinghe, R.P., 2005. Fish health management in marine stoching programmes. Fisheries Res., submitted for publication.
• Bene, C., Macfadayen, G. and Allison, E. H., 2007. Increasing the contribution of small-scale fisheries to poverty alleviation and food security, fisheries and aquaculture technical papers 481. Food and agriculture organization of the United Nations.Rome-Italy. 141 pp.
• Bondad-Reantaso, M.G., McGladdery, S.E., East, I. and Subasinghe, R.p. (Eds.), 2001. Asia Diagnostic Guide to Aquatic Animal Diseases. FAO fish. Tech. Pap. No. 402, Supplement 2. Rome. FAO, 236 pp.
