بررسی میزان سرانه مصرف آبزیان در ایران و جهان

نویسنده : حانیه حکم آبادی(ورودی ۱۳۹۶ علوم و مهندسی شیلات)
چکیده : صید و مصرف ماهی در ایران نیز به دلیل دسترسی آسان کشورمان به آب‌های آزاد در مناطق شمالی و جنوبی کشور رواج داشته است و آبزی‌پروری در طول دهه‌های اخیر در کشورمان از رشد و شتاب مناسبی برخوردار بوده است
مقدمه:
ماهی یکی از مهم‌ترین منابع تأمین پروتئین‌های حیوانی موردنیاز انسان را در تمام جهان تشکیل می‌دهد. در علم مواد غذایی واژه ماهی به گونه‌های خوراکی آن شامل نرم‌تنان، سخت‌پوستان و سایر ماهی‌های آب‌های شیرین و شور اطلاق می‌شود. ماهی به‌عنوان منبع مهمی از ریزمغذی‌ها، مواد معدنی، پروتئین‌ها و اسیدهای چرب چند غیراشباعی می‌باشد. پروتئین ماهی دارای ارزش بیولوژیکی بالایی است و حاوی طیف گسترده‌ای از اسیدهای آمینه ضروری مانند لیزین، متیونین، ترئونین و غیره می‌باشد از این‌رو ضریب هضم پذیری نسبتاً بالایی دارد که برای همه‌ی گروه‌های سنی مناسب است. ماهی به دلیل دارا بودن ترکیبات مفید و سودمند به‌عنوان یک ماده مغذی و کامل شناخته‌شده است. در یک بررسی صورت گرفته بر روی ماهی و روغن آن دیده شد که ماهی حاوی اسیدهای چرب چند غیراشباعی امگا 3 می‌باشد که برای عملکرد بهتر مغز و سیستم عصبی حائز اهمیت می‌باشد و از طرفی مصرف نسبتاً کم ماهی حاوی اسیدهای چرب امگا 3 بوده و خطر بیماری‌های قلبی عروقی را نیز در بزرگ‌سالان کاهش می‌دهد (1). از طرفی صید و مصرف ماهی در ایران نیز به دلیل دسترسی آسان کشورمان به آب‌های آزاد در مناطق شمالی و جنوبی کشور رواج داشته است و آبزی‌پروری در طول دهه‌های اخیر در کشورمان از رشد و شتاب مناسبی برخوردار بوده است (2).
آخرین آمارها و گزارش‌های تحلیلی منتشرشده فائو در سال ۲۰۱۶، نشان می‌دهد تولید آبزیان از دو منبع صید و آبزی‌پروری تأمین می‌شود که در هفت دهه اخیر به‌صورت مستمر افزایش داشته و از حدود 20 میلیون تن در اوایل دهه 1950 میلادی، به مرز 170 میلیون تن در سال 2015 رسیده است. این گزارش‌ها تصریح می‌کند تولید آبزیان برای مصرف انسانی در هفت دهه اخیر، به‌طور متوسط با نرخ 2/3 درصد رو به افزایش بوده که نسبت به نرخ افزایش جمعیت جهانی رقمی دو برابری است؛ به‌این‌ترتیب سرانه مشخص است که سرانه مصرف آبزیان در میان مردم دنیا افزایش داشته است. نکته قابل‌توجه دیگر اینکه بین 10 تا 13 درصد از کل تولید آبزیان جهان برای مصارف غیرخوراکی انجام می‌شود (3).
با توجه به آمار دریافتی از سوی معاون سازمان شیلات ایران مصرف سرانه ماهی در دنیا ۲۰ کیلوگرم بوده درحالی‌که در ایران 6/10 کیلوگرم است. همچنین در این آمار اشاره‌شده است که تولید ایران در حوزه شیلات یک‌میلیون و ۱۰۰ هزار تن است که ۵۸ درصد به‌صورت صید و بقیه به‌صورت آبزی‌پروری است (4).






جدول 1- سرانه مصرف ماهی در ایران و جهان

مصرف آبزیان، بهخصوص ماهی در سبد غذایی مردم جهان جایگاه ویژهای دارد، ولی در سبد غذایی خانوار ایرانی همچنان جایگاه اصلی خود را پیدا نکرده است. طبق گزارشهای موجود، مصرف ماهی در دنیا متغیر بوده و در کشورهایی مانند کانادا، آلمان، فرانسه و ایالات‌متحده کمترین مقدار مصرف و در کشورهای ژاپن، تایوان و کره بیشترین میزان مصرف وجود داشته است. در گزارش دیگر که سازمان جهانی بهداشت (WHO) منتشر کرده است، مردم مجارستان، بلغارستان و اتریش کمترین میزان مصرف و ژاپن، پرتغال، هنگکنگ، کره و نروژ بیشترین مصرف سرانه ماهی را داشتهاند و آمریکا و کانادا، ایتالیا و استرالیا و سوئد در بین این دو گروه قرار داشتند. بر این اساس، مصرف جهانی سرانه ماهی به‌طور متوسط از 9/9 کیلوگرم در سال 1960 به 4/14 کیلوگرم در سال 1990 افزایش‌یافته است. این میزان در سال 2013 بالغ‌بر 7/19 کیلوگرم و در سال 2014، در حدود 1/20 کیلوگرم برآورد شده است.








شکل1. میزان مصرف ماهی توسط ایرانیان

بنا به آمارها، سالانه 191 میلیون تن ماهی در جهان تولید میشود؛ از این میزان 51 درصد آبزیپروری و 49 درصد از دریا هستند. در ایران نیز سالانه حدود ۹۴۶ هزار تن انواع آبزی تولید میشود که از این میزان ۳۷۱ هزار تن در مراکز آبزی‌پروری و ۵۷۵ هزار تن در بخش صید و صیادی است. بقیه این میزان نیز با تولید قزلآلا محقق میشود.
بر پایه برآوردها و محاسبه رشد جمعیت، به نظر میرسد تولید ماهی از طریق صید و آبزیپروری در سال ۲۰۳۰ میلادی به ۲۶۰ میلیون تن برسد که آن زمان به دلیل محدودیت ذخایر، نسبت صید و آبزیپروری به ترتیب ۹۰ میلیون و ۱۷۰ میلیون تن خواهد بود. در این میان، تازهترین گزارش بانک مرکزی از شاخص بهای تولیدکننده در ایران، از بالا رفتن شاخص بهای ماهیگیری و آبزیپروری حکایت دارد؛ به‌طوری‌که شاخص بهای ماهی آبهای جنوب 26 درصد و ماهی آبهای شمال 8/8 درصد نسبت به سال گذشته بالا رفته است (5).


شکل 2. آمار FAO از نظر مصرف جهانی آبزیان


دلایل مصرف کم ماهی و راه‌حل‌های برطرف کردن آن:
یکی از مهم‌ترین عوامل در کاهش مصرف آبزیان بوی خاص آن می‌باشد که بعضی از افراد بوی ماهی را دوست ندارند و از استشمام آن دچار ناراحتی می‌شوند. به‌منظور رفع این مشکل در مرحله نخست بایست از تازگی محصول خریداری شده اطمینان یافت و در گام بعدی قبل از طبخ، محصول خام دریایی را به‌خوبی شست‌وشو داد و تمیز کرد و به هنگام طبخ نیز از مواد معطری مانند پودر آویشن و یا سبزیجات معطر دیگری مانند مرزه، ترخون، ریحان، نعناع و امثال آن استفاده کرد البته لازم به ذکر است که ماهی تازه و سالم بوی نامطبوع ندارد و چنانچه ماهی، مانده و فاسد شود از آن بوی نامطلوب استشمام می‌شود. به‌طور کلی مسئله‌ی عادت در شکل‌گیری الگوی غذایی انسان نقش بسیار مهمی بر عهده دارد. در بعضی از خانواده‌ها عادت به مصرف ماهی وجود ندارد، یعنی در برنامه‌ی غذایی هفتگی آنان ماهی به‌طور مکرر طبخ نمی‌شود و درنتیجه اعضای خانواده به مصرف این ماده‌ی غذایی مفید عادت نمی‌کنند و این امر عامل دیگری برای مصرف نکردن یا کمبود مصرف ماهی است.
آگاه کردن جامعه نسبت به خواص تغذیه‌ای محصولات دریایی و تأثیری که در سلامت انسان و پیشگیری از انواع بیماری‌ها دارند یکی از مهم‌ترین و مؤثرترین اقدامات جهت ترویج مصرف این دسته از مواد غذایی است.
در بررسی نقش والدین در تشویق کودکانشان به مصرف محصولات دریایی نیز باید ذکر نمود به‌طور کلی برقراری هر نوع عادت غذایی در انسان از کودکی به‌وسیله خانواده ریشه می‌گیرد و والدین الگوهای بسیار مهمی برای کودکان هستند چنان چه مادر و پدر آبزیان و محصولات دریایی را به‌عنوان مواد غذایی اصلی و اساسی در برنامه‌های هفتگی خانواده بگنجانند و خودشان با میل و رغبت غذاهای خوشمزه‌ای از این دسته از مواد غذایی را تهیه و مصرف کنند، کودکان نیز به مصرف این مواد مفید تشویق شده و این عادت را در تمام عمر به همراه خواهند داشت.


به‌طورکلی مهم‌ترین دلایل کمبود مصرف آبزیان در ایران را می‌توان به ترتیب زیر عنوان نمود:
ü عدم آگاهی مردم از خواص آبزیان
ü نبود بازارهای مناسب و عرضه آبزیان در اکثر استان‌های کشور
ü حمل‌ونقل نامناسب و افت کیفیت آبزیان از محل صید تا محل مصرف،
ü عدم وجود تنوع در فرآورده‌های دریایی و بسته‌بندی آبزیان
ü عدم رعایت قوانین بهداشتی در بسته‌بندی و تولید فراورده‌های شیلاتی
ü بالا بودن قیمت گوشت آبزیان نسبت به گوشت مرغ و قرمز
مهم‌ترین راهکارها به‌منظور افزایش مصرف آبزیان در جامعه افزایش تنوع در فرآوری و بسته‌بندی، جلب اعتماد مردم نسبت به‌سلامت محصولات ارائه‌شده، ترویج فرهنگ مصرف و پخت صحیح آن بوده که همان‌گونه که پیش‌تر نیز ذکر گردید بهترین ابزار در انجام این‌گونه امور، ترویج فرهنگ فوق در رسانه‌های عمومی به‌ویژه رادیو و تلویزیون می‌باشد (6).
مزایای مصرف ماهی:
1- کودکانی که در رژیم غذایی آن‌ها ماهی وجود دارد نسبت به سایر کودکان، کمتر مبتلابه بیماری آسم می‌شوند.
2- به این دلیل که ماهی سرشار از اسید چربی به نام امگا 3 می‌باشد، سلامت بافت‌های ویژه مغز را تضمین نموده و سلامت شبکیه چشم را نیز به‌مراتب ارتقا می‌بخشد.
3- اگر به‌طور هفتگی ازماهی مصرف شود، ریسک ابتلا به بیماری های قلبی و به‌ویژه سکته تا حد بسیار زیادی کاهش پیدا می‌کند چراکه ماهی از لخته شدن خون جلوگیری نموده، قابلیت ارتجاعی رگهای خونی را بهبود می‌بخشد، فشار خون را کاهش می‌دهد، چربی خون را پایین می‌آورد و کلسترول خوب خون را نیز افزایش می‌دهد.
از دست دادن حافظه: افراد مسنی که در طول هفته حداقل یک‌مرتبه ازماهی و یا سایر خوراک‌های دریایی استفاده می‌کنند، خطر کمتری در ابتلا به بیماری‌های مربوط به از دست دادن حافظه از جمله آلزایمر آن‌ها را تهدید می‌کند.
افسردگی: افرادی که به طورمستمرازماهی استفاده می‌کنند کمتر دچار افسردگی می‌شوند. (افسردگی ارتباط مستقیم با میزان امگا 3 موجود در مغز دارد.)
4- ماهی به افرادی که مبتلا به بیماری دیابت هستند کمک می‌کند تا راحت‌تر بتوانند میزان قند موجود در خون خود را کنترل کنند.
5- کودکانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند و مادران آن‌ها در رژیم غذایی خود از ماهی استفاده می‌نمایند دارای قدرت بینایی بهتری نسبت به سایر کودکان می‌باشند. دلیل این امر ذخیره امگا 3 در شیر مادر و انتقال آن به کودک می‌باشد.
6- مصرف مکرر ماهی علائم بیماری هایی نظیر رماتیسم مفصلی، سوریاس و بیماری‌هایی که منجر به ایجاد نقص در سیستم ایمنی بدن می‌شوند را تا حد بسیار زیادی کاهش می‌دهد.
7- مصرف ماهی در طول دوران بارداری، امکان زایمان کودک نارس و همچنین زایمان زودهنگام را تا حد بسیار زیادی کاهش می‌دهد.


منابع:
1- مقاله اهمیت مصرف ماهی و نقش آن در سلامت انسان
https://profdoc.um.ac.ir/paper-abstract-1045484.html
آخرین بازدید: 28/01/1397 ساعت 17:30
2- مقایسه سرانه مصرف ماهی در ایران وجهان
http://www.shahrekhabar.com/medical/14748929406584
آخرین بازدید:22/01/1397 ساعت 20:10
3- مصرف ماهی ریسک ابتلا به ام‌اس را کاهش می‌دهد
https://www.mehrnews.com/news/42412703/7/1395
آخرین بازدید: 08/01/1397 ساعت 21:30
4- سرانه مصرف ماهی در ایران
https://www.google.com/amp/s/www.isna.ir/amp/96093017101/
آخرین بازدید: 19/01/1397 ساعت 21:00
5- سرانه مصرف ماهی در ایران و جهان
http://www.salamatnews.com/news
آخرین بازدید: 30/01/1397 ساعت 15:45
6- دلایل کمبود مصرف آبزیان در ایران
http://shilatiha.ir/%D8%AF%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%84-%DA%A9%D9%85%D8%A8%D9%88%D8%AF-%D9%85%D8%B5%D8%B1%D9%81-%D8%A2%D8%A8%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/
آخرین بازدید: 25/01/1397 ساعت 10:00

شناسنامه نشریه